|
|
| |
|
|
|
Αγία Σοφία ή Παναγία Οδηγήτρια |
|
Οκταγωνικός τρουλαίος ναός με προκτίσματα στη νότια πλευρά. Κτίστηκε το 12ο αιώνα (1149-1150). Ο γλυπτός του διάκοσμος χρονολογείται το 12ο αιώνα και οι τοιχογραφίες του ανάγονται στα τέλη του 12ου - αρχές του 13ου αιώνα. Η γραπτή και προφορική παράδοση συνδέει την εκκλησία με τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ Παλαιολόγο (1282-1328). Ο ναός, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Οδηγήτρια. Μετά την επανάσταση του 1821 αφιερώθηκε στην Σοφία του Θεού, επειδή θεωρήθηκε πιστό αντίγραφο της Αγίας Σοφιάς στην Κωνσταντινούπολη.
Στη περίοδο της Ά Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος, το «Φετιχέ» ή του «Σουλτάνου Σουλεϊμάν», με την προσθήκη μιχράμπ (κόγχη ιερού) και μιναρέ στη νότια πλευρά. Στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας αποτέλεσε το καθολικό μονής δυτικού δόγματος, αφιερωμένο στη Madonna del Carmine, με την προσθήκη διώροφου εξωνάρθηκα. Ως μουσουλμανικό τέμενος επαναλειτούργησε στην περίοδο της Β΄ Τουρκοκρατίας και επέστρεψε στη χριστιανική λατρεία μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1821. Οι χρονολογίες 1827 και 1845 στη δυτική όψη αντιστοιχούν σε εργασίες επισκευής του ναού. Το μνημείο αναστηλώθηκε το 1958 - 1959 από τον Ευστάθιο Στίκα.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Ναός βυζαντινών χρόνων. Ανήκει πιθανότατα στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με μια ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά. Το περίγραμμα του υπέστη αλλοιώσεις σε άγνωστο χρόνο. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Δίκλιτος θολοσκεπαστός ναός. Η αρχική οικοδομική του φάση ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους. Μετασκευάστηκε από μονόχωρος σε δίκλιτο στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ελκόμενος Χριστός |
|
Τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, τρεις ημικυκλικές αψίδες στα ανατολικά και θολωτό νάρθηκα στα δυτικά. Στην αψίδα του ιερού διαμορφώνεται σύνθρονο με τον επίσκοπο θρόνο στο μέσον. Η αρχιτεκτονική μορφή που έχει σήμερα ο ναός προήλθε από μετασκευές σε διαφορετικές εποχές. Η αρχική οικοδομική του φάση ανάγεται πιθανόν στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (6ος - 7ος αιώνας). Στον 11ο - 12ο αιώνα χρονολογείται το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη που είναι ενσωματωμένο στη νότιο πλευρά του ναού. Το 1538 ο δικαιοφύλακας (εκκλησιαστικό αξιώμα) Γεώργιος Κουγκύδας κατασκεύασε στο νότιο τοίχο τις αντηρίδες. Το 1697 προστέθηκαν ο τρούλος και ο νάρθηκας. Στους επόμενους αιώνες (18ος - 20ος αιώνας) έγιναν επισκευές και κατασκευάσθηκε βορειοδυτικά το κωδωνοστάσιο.
Ο ναός απογυμνώθηκε πολλές φορές από τις φορητές εικόνες και τα κειμήλιά του. Ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β΄ Άγγελος (1185 - 1195) αφαίρεσε την εικόνα του Ελκομένου Χριστού και τη μετέφερε στο παρεκκλήσι του Αρχάγγελου Μιχαήλ στα Σθένια της Κωνσταντινούπολης. Η εικόνα της Σταύρωσης (β΄ μισό του 14ου αιώνα), που μετά την περιπέτεια της κλοπής της εκτίθεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών, προέρχεται από το ναό του Ελκομένου Χριστού. Σήμερα, το εσωτερικό του ναού κοσμούν μεταβυζαντινές εικόνες (17ος - 18ος αιώνας), όπως ο Ελκόμενος Χριστός, η Παναγία στον τύπο προ Σταυρού, ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και η Γέννηση του Χριστού στο τέμπλο, και η «Κυρία η Παντάνασσα» στο προσκυνητάρι. Τα μαρμάρινα γλυπτά που είναι εγκατασπαρμένα γύρω από το μνημείο ή εντοιχισμένα σε αυτό χρονολογούνται στους παλαιοχριστιανικούς και βυζαντινούς χρόνους. Το σημερινό μαρμάρινο τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1901 από τον Τήνιο μαρμαρογλύπτη Γεώργιο Καπαριά και αντικατέστησε ένα παλαιότερο ξυλόγλυπτο, που είναι τοποθετημένο στο ναό της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Παναγία Μυρτιδιώτισσα ή Κρητικιά |
|
Μονόκλιτη βασιλική με τρούλο. Κτίσθηκε στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας.
Η λατρεία της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας προέρχεται από τα Κύθηρα, τα οποία διατηρούσαν εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις με τη Μονεμβάσια. Τοπική παράδοση αναφέρει πως η εκκλησία ιδρύθηκε το 17ο αιώνα από το Μονεμβασιώτη επίσκοπο Κυθήρων, Φιλόθεο Δαρμάριο. Ο ναός είναι γνωστός και ως «Παναγία Κρητικιά», γεγονός που συσχετίζεται με την εγκατάσταση στην πόλη προσφύγων από την Κρήτη.
Η κατασκευή και μορφολογία του ναού - στρογγυλοί φεγγίτες, διαμόρφωση θύρας, αέτωμα όψης, διακοσμητικά γείσα, ελαφρά οξυκόρυφα - φανερώνουν επιδράσεις δυτικής αρχιτεκτονικής. Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο με τα έντονα αναγεννησιακά χαρακτηριστικά του 16ου αιώνα στο εσωτερικό του αρχικά ανήκε στο ναό του Ελκομένου Χριστού.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων. Σε άγνωστο χρόνο ενσωματώθηκε σε οικία. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγιος Σπυρίδων |
|
Δίκλιτος ναός. Κτίσθηκε στους βυζαντινούς χρόνους και μετασκευάσθηκε από μονόχωρος σε δίκλιτο στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. Σώζονται ίχνη τοιχογραφιών. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Αγίοι Απόστολοι |
|
Σπηλαιώδης ναΐσκος. Ανήκει στην πιο απλή μορφή ασκηταρίου. Σώζονται ίχνη μεταβυζαντινών τοιχογραφιών και δύο χαράγματα του ονόματος Σβήρος με τις χρονολογίες 1713 και 1764. Από τη μονεμβασιώτικη οικογένεια των Σβηρών καταγόταν ο μητροπολίτης Φιλαδέλφειας Γαβριήλ Σεβήρος (1593 - 1618). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγιος Αθανάσιος |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων. Σε άγνωστο χρόνο ενσωματώθηκε σε οικία. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ευαγγελίστρια |
|
Δίκλιτος ναός. Κτίσθηκε στους βυζαντινούς χρόνους και μετασκευάσθηκε από μονόχωρος σε δίκλιτο, πιθανότητα στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγια Άννα ή Άγιοι Κίνδυνοι |
|
Άγια Άννα ή Άγιοι Κίνδυνοι
Δίκλιτος θολοσκεπάστος ναός. Τοπική παράδοση τον ταυτίζει με το παρεκκλήσι του παλατιού του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου (1282 - 1328), το οποίο χωροθετείται στα ανατολικά του παλαιού μητροπολιτικού ναού του Ελκομένου Χρίστου.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγιος Ανδρέας |
|
Μονόχωρος θολοσκεπαστός ναός. Κτίσθηκε στους βυζαντινούς χρόνους και επισκευάσθηκε στην περίοδο της ΄Β Ενετοκρατίας. Οι σωζόμενες τοιχογραφίες στο εσωτερικό του χρονολογούνται στα τέλη του 13ου - αρχές του 14ου αιώνα. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγιος Νικόλαος |
|
Σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Κτίσθηκε το 1703 πάνω στα ερείπια δυο βυζαντινών ναών. Η εντοιχισμένη επιγραφή στο αέτωμα της εισόδου αναφέρει ότι ο ναός ανεγέρθηκε «εκ βάθρων» από το Μονεμβασιώτη ιατροφιλόσοφο Ανδρέα Λικίνιο. Το οικόσημο με το δικέφαλο αετό ανήκει στην οικογένεια του κτήτορα. Τα κατασκευαστικά και μορφολογικά στοιχεία του μνημείου - στρογγυλός φεγγίτης, ελαφρά οξυκόροφα τόξα, πώρινο διάχωρο θύρας, αετωματικές απολήξεις όψεων, διακοσμητικά γείσα - φανερώνουν επιδράσεις δυτικής αρχιτεκτονικής. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το μνημείο ουδέποτε λειτούργησε ως εκκλησία. Στη περίοδο της Β΄ Τουρκοκρατίας χρησίμευσε ως οπλοστάσιο. Την εποχή του Καποδίστρια (1829) στέγασε το αλληλοδιδακτικό σχολείο της πόλης. Από το 1839 μέχρι τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα λειτούργησε ως δημοτικό σχολείο, στο οποίο μαθήτευσε και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ευαγγελισμός |
|
Τρίκλιτος ναός βυζαντινών χρόνων. Επεκτάθηκε δυτικά σε μια δεύτερη οικοδομική φάση. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Παναγία Χρυσαφίτισσα |
|
Οκταγωνικός τρουλαίος ναός. Κτίσθηκε στην περίοδο της Α΄ Τουρκοκρατίας. Η ίδρυση του συνδέεται με τη μετάσταση της εικόνας της Παναγίας από τα Χρύσαφα Λακεδαίμονος. Η θαυματουργή εικόνα βρέθηκε στο πηγάδι με το βλυχερό ύδωρ στη νότια πλευρά του ναού, όπου κτίσθηκε το παρεκκλήσι της Εύρεσης. Βόρεια εκτείνεται κτιριακή εγκατάσταση με την ονομασία «Κελλιά», που αρχικά ανήκε σε μοναστηριακό συγκρότημα. Στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας ο ναός λειτούργησε ως ενοριακός. Η μνήμη της Παναγίας Χρυσαφίτισσας, πολιούχου της πόλης, γιορτάζεται την επομένη της Κυριακής του Θωμά με ιδιαίτερη λαμπρότητα. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων. Κτίσθηκε στις αρχές του 12ου αιώνα στο περίγραμμα παλαιότερου ναού. Σώζονται ίχνη τοιχογραφιών και μαρμαροθετημένο δάπεδο. Το μαρμάρινο τέμπλο των αρχών του 12ου αιώνα εκτίθεται στο κτίριο της Αρχαιολογικής Συλλογής. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Σωτήρας Χριστός |
|
Δίκλιτος σκεπαστός ναός. Κτίσθηκε στους βυζαντινούς χρόνους και μετασκευάσθηκε από μονόχωρος σε δίκλιτο στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. Στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας το ανατολικό τμήμα του ενσωματώθηκε στο κτιριακό συγκρότημα τούρκικου λουτρού. Σώζονται ίχνη τοιχογραφιών. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Αγία Άννα ή Παναγία Μάλτα |
|
Τρίκλιτος θολοσκεπαστός ναός. Κτίσθηκε στους βυζαντινούς χρόνους και επισκευάσθηκε στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγιος Αντώνιος & Άγιος Δημήτριος |
|
Δίκλιτος θολοσκεπαστός ναός. Κτίσθηκε στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας και επισκευάσθηκε στους νεότερους χρόνους. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγιοι Τεσσαράκοντα |
|
Μονόχωρος θολοσκεπαστός ναΐσκος. Προήλθε από μετασκευή παλαιότερου βυζαντινού ναού. Οι σωζόμενες τοιχογραφίες στο εσωτερικό του χρονολογούνται στους μεταβυζαντινούς χρόνους (17ος). Στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας ήταν ενοριακός ναός. Στη περίοδο της Β΄ Τουρκοκρατίας το ανατολικό τμήμα του ενσωματώθηκε σε οικία και το δυτικό τμήμα του μετατράπηκε σε εργαστήριο. Μετά την επανάσταση του 1821 λειτούργησε ως παρεκκλήσι. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγιος Βασίλειος |
|
Μονόχωρος θολοσκέπαστος ναός. Κτίσθηκε στους βυζαντινούς χρόνους και ανασκευάσθηκε σε μια δεύτερη οικοδομική φάση. Σώζονται ίχνη τοιχογραφιών. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Άγιος Ιώαννης |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων. Επισκευάσθηκε στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. Σώζονται ίχνη μεταβυζαντινών τοιχογραφιών.
Η εκκλησία πιθανότατα ταυτίζεται με το μεσοβυζαντινό ναό του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου, όπου μόνασε στα μέσα του 10ου αιώνα ο Αντώνιος, συνασκητής του αγίου Θεοδώρου Κυθήρων.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Υπεραγία Θεοτόκος |
|
Ναός Βυζαντινών χρόνων στη συνοικία Κατηχούμενα. Ανήκει πιθανότατα στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής. Το βορειοανατολικό τμήμα του ναού έχει ενσωματωθεί σε οικία. Στη δυτική πλευρά του σώζεται μεγάλη κινστέρνα. Στην περίοδο της Α΄ Τουρκοκρατίας ο ναός μετασκευάσθηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Η εκκλησία πιθανότατα ταυτίζεται με το βυζαντινό (10ος αιώνας) μοναστηριακό ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου και συσχετίζεται με τη θαυματουργική θεραπεία της Μάρθας, ηγουμένης της Μονής. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Αγία Σωτήρα |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Μονόχωρος θολοσκεπαστός ναός βυζαντινών χρόνων με μια ημυλυκλική αψίδα στη ανατολική πλευρά. Στην περίοδο της Α΄ Τουρκοκρατίας το περίγραμμα του αλλοιώθηκε από την κατασκευή προμαχώνα. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Αγία Άννα |
|
Μονόχωρος θολοσκεπαστός ναός με ορθογώνιο χώρο στη βόρεια πλευρά. Κτίσθηκε στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας, πιθανότατα στα ερείπια παλαιότερου ναού. Αρχικά λειτούργησε ως καθολικό παρεκκλήσι για τις θρησκευτικές ανάγκες των Βενετών. Στα τέλη του 17ου αιώνα περιήλθε στη δικαιοδοσία του ορθόδοξου μητροπολίτη. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Αγία Τριάδα |
|
Μονόχωρος, θολοσκεπαστός, κοιμητηριακός ναός μεταβυζαντινών χρόνων. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Σπηλαιώδης ναΐσκος βυζαντινών χρόνων. Ανήκει στην πιο απλή μορφή ασκηταριού. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Αγία Παρασκευή |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Μονόχωρος ναΐσκος μεταβυζαντινών χρόνων. Λειτούργησε πιθανότατα ως παρεκκλήσι της φρουράς που έλεγχε από παρακείμενο πυργίσκο τη γέφυρα και το λιμενοβραχίονα στην Κουρκούλα. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ανώνυμος Ναός |
|
Μονόχωρος ναός βυζαντινών χρόνων με νάρθηκα στα δυτικά. Σώζονται ίχνη τοιχογραφιών. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
 |
